زهرا محمدی، از سخنرانان همایش «سعدی و پوشکین» معتقد است پیوندی ناگسستنی میان ادبیات و روح شرقی وجود دارد. همچنین وي بر اين باور است که نخستین‌بار جهانگردان بوده‌اند که زبان فارسی و به‌طور کلی شرق را وارد ادبیات روسیه کرده‌اند، نه ادیبان.-
به گزارش ایبنا، نخستین روز از همایش دو روزه «سعدی و پوشکین» عصر دیروز (29 فروردین) از ساعت 15 تا 18 و 30 دقیقه در تالار اجتماعات مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد.
در این جلسه کوروش کمالی‌سروستانی، مدیر مرکز سعدی‌شناسی، میرجلال‌الدین کزازی، پژوهشگر و مصحح، میخاییل ایساکوویچ سینلنیکوف، شاعر روس، زهرا محمدی، پژوهشگر و حسن بلخاری، پژوهشگر و مدرس دانشگاه درباره مباحث مرتبط با سعدی و پوشکین سخنرانی کردند.
پوشکین زبان روسی را احیا کرد
محمدی، یکی از سخنرانان این جلسه با اشاره به اهداف علاقه‌مند شدن دیگر کشورها به ادبیات شرق گفت: در ابتدا این علاقه‌مندی با هدف فرهنگی و ادبی صورت نگرفته، بلکه هدف سیاسی و اقتصادی داشته است، ولي در نهايت شرق، تاثیرش را بر ادبیات غرب گذاشته است.
وی تاریخچه‌ای از نخستین آشنایی ایران و روسیه و آشنایی با زبان و ادب فارسی در این کشور ارایه و اظهار کرد: سال‌های نخستین قرن 18، زبان فارسی به صورت آکادمیک در روسیه مطرح شد. آغاز رسمی این مساله در دانشگاه سن‌پترزبورگ انجام شد و دوره‌های آموزش زبان فارسی پنج ساله بودند و گروه زبان و ادب فارسی از قدیمی‌ترین گروه‌های زبان‌های غیر روسی دانشکده شرق‌شناسی روسیه به حساب می‌آید.
این استاد دانشگاه با تاکید بر پیوند ناگسستنی ادبیات با روح و ادب شرقی توضیح داد: شاید نخستین افرادی که شرق را وارد ادبیات روسیه کردند، ادیبان نبودند، بلکه جهانگردان بودند. آن‌ها در سفرنامه‌های خود بخش‌هایی را به‌طور مستقیم به زبان فارسی یا عربی نوشته و شرح سفر به ایران را ارایه کرده‌اند.
وی در ادامه پوشکین را با فردوسی مقایسه کرد و گفت: پوشکین به لحاظ کاری که به‌طور مشخص برای زبان روسی انجام داد، با فردوسی قابل مقایسه است. زبان روسی پیش از پوشکین و در قرن 19 بیشتر در خانه‌ها محبوس شده و زبان غالب، فرانسه بود. پوشکین هنرمندانه به پیراستن زبان روسی و ترویج آن پرداخت.
محمدی در بخش دیگر از سخنانش به امکان آشنایی پوشکین با شرق و ادب فارسی اشاره و تاریخچه‌ای مختصر از این موضوع را ارایه کرد.
وی در این بخش علاوه بر این‌که از افراد موثر در آشنایی پوشکین با زبان فارسی در دوران تحصیلش یاد کرد، از برخی مجله‌های آن دوران مانند «پیک اروپا»، «فرزند میهن» و «گل‌های شمال»، نام برد، که نقش مهمی در آشنایی صحیح پوشکین با شرق داشته‌اند، به‌ویژه مجله «پیک اروپا»، که ترجمه‌های بی‌نقصی از ادبیات فارسی را چاپ می‌کرده است.
محمدی توضیح داد: نخستین‌بار در سال 1811 مقاله کامل «اندیشه ایجاد آکادمی آسیا در روسیه» در «پیک اروپا» چاپ شد، که به‌طور ویژه به زبان و ادب فارسی می‌‌پرداخت. در همین سال ترجمه «لیلی و مجنون» نیز ارایه شد. در سال 1815 بخش‌هایی از «گلستان سعدی»، چند غزل از حافظ و ابیاتی از فردوسی منتشر شد. در سال 1826 نیز مجموعه اشعاری از فارسی و عربی به‌طور مستقیم و بی‌واسطه به روسی برگردانده و منتشر شد.
وی در پایان به رد پای روشن شرق در آثار پوشکین اشاره و تشریح کرد: پوشکین و شرق در هم آمیخته‌اند و ردپای شرق به روشنی در آثار پوشکین پیداست. از سوی دیگر اشعار عاطفی و فلسفی در آثار سعدی و پوشکین فراوان است.
محمدی در پایان سخنانش دو نمونه شعر از پوشکین به زبان روسی و ترجمه آن‌ها به زبان فارسی را قرائت کرد.
سعیدی و پوشکین معنا را اظهار کرده‌اند
بلخاری آخرین سخنران این نشست نیز با تغییر موضوع سخنرانی خود مبنی بر «مفهوم هنر در آثار سعدی» به موضوع «هنر سعدی و هنر پوشکین» گفت: هنگامی‌که هنر را در ساحت فلسفه هنر چه از نظر لفظ و چه از نظر اصطلاح یا در ساحت نظریه‌ها بررسی می‌کنیم، یکسری مفاهیم در این زمینه وجود دارد.
وی ادامه داد: زمانی‌که در زبان فارسی به جای این رویکرد یعنی رویکرد فلسفی در تبیین ماهیت هنر، از هنر به عنوان شکوه یک موضوع صحبت می‌کنیم، رویکرد ما دیگر رویکرد نظری نیست. در این رویکرد از شکوه یا اهمیت موضوع سخن می‌گوییم، بنابراین هنر سعدی با مفهوم هنر نزد سعدی متفاوت است.
این پژوهشگر با تاکید بر دو ویژگی ذاتی در این زمینه توضیح داد: این دو ویژگی کمال و استادی‌اند. بنابراین هنگامی‌که از هنر سعدی یا پوشکین یاد می‌کنیم، منظور آن است، که در کمال مهارت و استادی این دو در تمدن یک کشور تحولی بنیادی ایجاد کرده‌اند.
وی افزود: فراموش نکنیم، انسان‌هایی، که به کمال نمی‌رسند، استاد نمی‌شوند و آنان، که استاد نیستند، نمی‌توانند تحولی را پدید آورند. تمدن‌ها در مسیر خود، خوی مرد‌‌گی می‌گیرند. در این لحظات بزرگان کامل و استاد ظاهر می‌شوند و به جان تمدن‌ها روح تازه‌ای می‌بخشند.
بلخاری با تاکید بر این امر، که سعدی را در تمدن ایرانی-اسلامی در چنین ساحتی ارزیابی می‌کند، اظهار کرد: اکنون پس از 700 سال باز هم نام سعدی را گرامی می‌داریم. همچنین سعدی حضور عظیمی در فرهنگ ما دارد، البته پوشکین نیز چنین مقامی داشته و در ادبیات روسیه روحی جدید دمیده است. برهمین اساس او را بنیانگذار ادبیات نوین روس می‌دانند.
وی ادامه داد: اگر حضور شرق را برداریم یا حضور افرادی را، که کلام را در موزونی و مقفایی به عرش رسانده‌اند، نادیده بگیریم، باید دید تکلیف تمدن‌ها چه می‌شود. هرچند حقیقت این است، برخی متاثر از فضای دیگر عرش را تجربه می‌کنند و برخی خود عرشی هستند.
این استاد دانشگاه از مهم‌ترین نکته در این زمینه یاد و تشریح کرد: آن‌چه در این ساحت مهم است، این‌که هنر مردان بزرگ ایجاد تحول در تمدن‌ها یا ارتقای تمدن‌ها است. آن‌ها مانند ستاره‌ای روشن ظاهر می‌شوند و تمدن‌ها را از ایستایی می‌‌رهانند، یا در مسیر تحول یک تمدن به آن سرعت می‌بخشند.
وی به تاریخ عرفان و ادبیات ایران‌زمین اشاره کرد و افزود: اگر این تاریخ را تا زمان سعدی بخوانیم، متوجه می‌شویم، هنر بزرگ سعدی آن بوده، که عرفان را بنا بر کمال و استادی و تجربه‌هایش رواج داده است. سعدی معنا را نازل نکرد، بلکه زبان را چنان فراخ و بلند کرد، که هر عامی نیز با خواندن سخن او معنا و زیبایی کلامش را دریافت.
بلخاری زبان شعر را از جنس زبان روح بشر دانست و گفت: همین مساله سبب می‌شود، شعر در هر تمدنی، چون از دل می‌‌جوشد، در سراسر تمدن‌ها بر دل می‌نشیند.
وی در بخش دیگر از سخنانش به ارایه توضیحاتی درباره هرمنوتیک و ساحت‌های آن پرداخت و اظهار کرد: ساحت نخست این موضوع، ساحت بیان، گویش و کلمه و جادویی، که در کلمه نهفته است. افلاطون می‌گوید، چون کلمه ملفوظ می‌شود، در ساحت نوشتار بخشی از هویت خود را لو می‌دهد.
این نویسنده ادامه داد: نخستین ساحت تاویل آن است، که کلام با ذات خود و حس، لحن و صوتی، که دارد، بیان شود. نوشته‌ها در ما تولید هیجان نمی‌کنند، برهمین اساس انسان شعر را خلق کرد.
وی افزود: کلام چون وزن و قافیه می‌‌یابد و به فراز و فرود می‌رود، گویا خدا در کوچه، پس‌کوچه های بهشت با ما نجوا می‌کند.
بلخاری در پایان یادآور شد: نه سعدی و نه پوشکین، هیچ‌یک نظریه‌پرداز نیستند، بلکه این دو در ساحت نخست هرمنوتیک، معنا را ظاهر کرده‌اند. در حقیقت هنر سعدی و پوشکین اظهار کردن معناست.
سخنرانی‌های دومین روز همایش «سعدی و پوشکین» عصر امروز (30 فروردین) از ساعت 15 در تالار اجتماعات مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار می‌شوند.
