محمد حسن‌پور، با اشاره به نقش واژه‌نامه در کتاب‌ها و پايان‌نامه‌ها، بهره‌برداري نادرست از واژه‌نامه را بدتر از نبود آن دانست و گفت: بهره‌برداري بعضي از اشکالات در واژه‌نامه نتيجه استفاده از نرم‌افزارهاي ترجمه‌اي است که براي زبان فارسي ساخته نشده‌اند و گاهي واژه‌نامه ارتباط مستقيمي با خود کتاب ندارد.

به گزارش ايبنا، حسن‌پور در ابتداي جلسه ديگر هم‌انديشي ويرايش که عصر چهارشنبه(11 اسفند)، با حضور کارشناسان ويراستاري در دفتر انتشارات فني ايران برگزار شد، گفـت: توسعه علمي بدون توجه به اجتماع علمي قابل تصور نيست. در اجتماع علمي زبان نقشي تعيين‌کننده دارد، چه به لحاظ برقراري ارتباط و چه به لحاظ رشد فکري در اجتماع. ايرانيان در طول 150 سال گذشته نشان داده‌اند زبان فارسي را نه تنها زبان ارتباط روزمره، که زبان ارتباط علمي در کشور خود مي‌دانند.

وي افزود: کوشش‌هاي با ارزشي در اين 150 سال منجر به پرورده‌شدن زبان فارسي و آمادگي آن براي بيان مفاهيم پيچيده علمي و نيز پرورش نوآموزان به منظور آمادگي براي تفکر و زندگي در اين جهان پيچيده شده است و واژگان علمي و واژه‌نامه کتاب از ابتدا نقشي بنيادي در اين تحول داشته‌اند. اين نقش را هنوز بايد جدي گرفت و به تحول آن توجه کرد.

محمد حسن‌پور، استاد مرکز نشر دانشگاهي، نيز در ادامه اين نشست درباره آسيب‌شناسي واژه‌نامه و واژه‌نامه‌نگاري سخن گفت.

وي در مقدمه سخنانش با بيان تعاريف موجود درباره واژه‌نامه توضيح داد: تعريف درست واژه‌نامه اين است که معادل‌هاي واژه‌اي به زبان‌هاي ديگر آورده شود. اين واژه‌نامه‌ها معمولا در پايان کتاب مي‌آيند و با کتاب‌هاي واژه‌نامه که واژگان هم ناميده مي‌شوند، فرق دارند. در کشور ما نگاه انتقادآميز به واژه‌نامه وجود ندارد و اين در نتيجه بي‌توجهي به نقش آن است.

اين استاد دانشگاه با اشاره به نابساماني‌هاي ساختاري واژه‌نامه در کتاب اشاره کرد: واژه‌نامه را مي‌توان به چند دسته تقسيم کرد. بعضي ناشران واژه‌نامه را جزيي جدانشدني از کتاب مي‌دانند و بعضي ناشران و خوانندگان آن را ضروري نمي‌دانند و مي‌گويند واژه‌نامه و فرهنگ‌هاي فراواني وجود دارد که مي‌توان به آن‌ها رجوع کرد. گاهي هم اين باورهاي ناشي از نگاه داوران در جشنواره‌هاي کتاب است، چون در انتخاب کتاب سال و فصل به وجود واژه‌نامه امتياز مي‌‌دهند، در حالي که برخي به کيفيت يا ضرورت آن توجه نمي‌کنند. گاهي هم باور نادرست از سوي مدير توليد، ويراستار يا مسوول فني ايجاد مي‌شود، مثلا براي جور بودن فرم که مضربي از 8 يا 16 و گاه 4 باشد.

حسن‌پور همچنين با اشاره به نقش واژه‌نامه در کتاب‌ها و پايان‌نامه‌ها تاکيد کرد: بهره‌برداري نادرست از واژه‌نامه را مي‌توان بدتر از نبود آن دانست. بعضي از اشکالاتي که بروز مي‌کند نتيجه استفاده از نرم‌افزارهاي ترجمه‌اي است که براي زبان فارسي ساخته نشده‌اند. گاه واژه‌نامه هيچ ارتباط مستقيم با خود کتاب ندارد، در بعضي کتاب‌ها واژه‌نامه فارسي و انگليسي مغايرت دارد. مثلا در يک کتاب فيزيک مکانيک با قطع رحلي در 640 صفحه فقط 10 ‌ واژه‌ در واژه‌نامه ديده مي‌شد.

اين پژوهشگر، مرتب‌سازي واژه‌نامه، تکرار واژه زيرنويس در واژه‌نامه، اختلاف ترجمه و ويراستار و ناشر را از ديگر اشکالات واژه‌نامه دانست و گفت: گاه واژه‌نامه را با نام‌هايي مثل واژه‌نامه توصيفي، واژه‌نامه تشريحي، واژه‌نامه توضيحي يا فرهنگ اصطلاحات مي‌نامند که خواننده را گمراه مي‌کند.

علي کافي، مشاور ارشد انتشارات فني ايران، نيز سخنانش با با ابراز اميدواري آغاز کرد و گفت: اميدوارم در ايران کتابي مانند The manual Housestyle of Chicago منتشر شود.

وي در ادامه بحث خود را با جداسازي واژه Terminography از Terminology ادامه داد و افزود: علاقه‌مندان به واژه‌گزيني، به کتاب اصول و ضوابط واژه‌گزيني فرهنگستان مراجعه کنند. واژه‌نامه‌نگاري در زبان‌هاي اول که در اصطلاحات خود اتکا هستند، معنا ندارد، چون خود مفهوم‌سازند. در زبان‌هاي دوم واژه‌سازي با واسطه است و متکي بر زبان اول. واژه‌ يا اصطلاح معادل term است و نبايد با واژه‌ word در زبانشناسي اشتباه شود. واژه يا اصطلاح گاه کلمات معمولي زبان است، مانند شتاب و گاه وجه اصطلاحي پيدا مي‌کند.

کافي در ادامه با اشاره به  ضرورت‌هاي تهيه واژه‌نامه گفت: واژه‌نامه انگليسي به فارسي براي اطلاع مخاطب از معادلي است که مترجم برگزيده است و واژه‌نامه فارسي به انگليسي محل مراجعه فرد است. ‌مهم‌ترين کار انتخاب سرمدخل است که به موضوع، سطح، و ميزان تداول معادل فارسي بستگي دارد. اصطلاحي که معادل آن در زبان فارسي کاملا جا افتاده سرمدخل نمي‌شود. نحوه چينش مدخل‌ها در واژه‌نامه کلا‌ن‌ساختار ناميده مي‌شود که در نسخه‌‌هاي چاپي به ترتيب الفبايي است و محل آن پيش از نمايه است.

اين استاد دانشگاه در ادامه دستورالعمل‌هايي براي تهيه واژه‌نامه پايان کتاب ارايه کرد و گفت: هميشه صورت مفرد بايد استفاده شود، مگر در مواردي که صورت جمع موردنظر باشد، مثل آب‌ها. بايد تناظر يک به يک بين مفاهيم باشد و نه الفاظ. صورت‌ اختصاري، مترادف، و متضاد در واژه‌نامه ذکر ‌شود.

در پايان اين مراسم سخنرانان به پرسش‌هاي حاضران درباره واژه‌نامه پاسخ گفتند.